Lyricism: an appearance, phenomenon or description of the drama genre.

Lyricism: an appearance, phenomenon or description of the drama genre.

nga Lediana Stillo PAJA

{0>‹‹Çdo art vepron si një sugjestionim mbi muskujt dhe mbi ndijimet […].<}0{>All art is a stimulus to our physique and our senses […].<0} {0>Çdo art ka një efekt tonik››{1>fn<1}, kështu do të shprehej Niçe në debatin e tij mbi artin.<}0{>All art is a tonic››{1>1<1}, Nietzche states in his debate on art.<0} {0>Asgjë nuk është e prerë dhe standarde në art.<}0{>There is nothing standard and clear cut about art.<0} {0>Rregulli i zhvillimit të tij është esenca që e mban gjallë një vepër në linjën në të cilën është hartuar:<}0{>The rule of its development is also the life force that permeates a work of art in its genre.<0} {0>sonetet kanë një rregull strikt ndërtimor, i cili nuk do të vlente po aq për vargun e lirë; tragjeditë antike kanë gjithashtu një rregull strikt ndërtimor që sot është thuajse i papërfillshëm.<}0{>Sonets have a very strict structure which cannot be applied to free verse; ancient tragedies have another strict structure which has become all but extinct nowadays.<0}{0>Kur duam të analizojmë nëse një vepër ka karakter lirik apo nëse ajo është një lirikë e mirëfilltë, fillimisht duhet të dimë se ku qëndron kufiri ndarës mes tyre.<}0{>In order to determine whether a work of art has lyrical features or whether it is pure lyricism, we must first understand the border that separates the two.<0} {0>Do të thoshim se ka karakter lirik atëherë kur karakteri i subjektit të veprës ka një cilësi dhe sensualitet ekspresionist, kur ka cilësinë e melodiozitetit që e shoqëron atë ose kur ka një derdhje intensive emocionesh të hareshme.<}0{>We can consider a work of art as having a lyrical character, when the its subject matter exhibits expressionist traits and sensuality, a melodic quality that accompanies it, or an intensive flow of joyful emotions.<0} {0>Ndërsa lirika i referohet një kategorie të poezisë që shpreh mendime dhe ndjenja subjektive, shpesh në formën e stilit të këngëve, soneteve, apo operave, ose dhe kur bëhet fjalë për një tingëllim të këndshëm të vargjeve të një poezie etj.<}0{>On the other hand, lyricism refers to a poetry category which expresses subject thoughts and feelings, often in the form of songs, sonnets or operas, or when the verses of a poem have a harmonious sound etc.<0} {0>Distanca midis këtyre dy gjendjeve është shumë e hollë, tepër e sofistikuar për të vendosur një kufi ndarës, madje këtë distance e bën akoma më të vështirë për ta unifikuar Borges tek eseja e tij Muri i madh dhe librat kur pohon se ‹‹Pater që në 1877 pohoi se të gjitha artet priren drejt gjendjes së muzikës, e cila është formë e kulluar, […] kjo afërsi është ndoshta fakti estetik››{1>2<1}.<}0{>The distinction between the two is very fine and sophisticated and a separating border is difficult. Borges in his essay The Grand Wall and the Books, makes it even more difficult to determine when he states that “In 1877, Pater states that all arts are inclined towards musicality, the purest form, [...] and maybe this affinity comes from aesthetism"{1>3<1}.<0}
{0>Lirizmi në gjininë e dramës, si stil, zë fill që në djepin e shkrimeve, madje është i pranishëm tek Homeri, Eskili, Sofokliu, Aristofani etj, por natyra e zhvillimit të veprës nuk është lirikë e mirëfilltë por një formë epike që sundon rrjedhën e saj.<}0{>In the drama genre, the style of lyricism starts from its first steps, as we can see from the works of Homer, Aeschylus, Sophocles, Aristophanes etc, however the dominant treatment of the works is not purely lyrical but epic.<0} {0>Ka vetëm disa momente gjatë zhvillimit të dramave, përgjithësisht monologët apo këngët e koreve, që i shoqërojnë vazhdimisht dramat antike, të cilat kanë elementet ekspresioniste të lirizmit poetik.<}0{>Only at certain moments during the dramatic works, usually monologues or choir songs, ever present in antiquity dramas, we notice elements of lyrical poetry expressions.<0} {0>Tek Odisea mund të veçojmë monologun e Uliksit në rrugëtimin e tij për në shtëpi kur mendon për Penelopën, apo Penelopën teksa është në pritje të tij, pa harruar monologun e Telemakut teksa Athina i ka dhënë urdhër të niset për të kërkuar babanë.<}0{>Perfect illustrating examples of this phenomenon are the Ulysses monologue from Odysseus, as he is thinking of Penelope during his trip home, or Penelope's monologue as she is waiting for him to return, and Telemachus' when Athena orders him to start searching for his father.<0} {0>Dyshimet që shprehen në këto monologë kanë tendencën të rrisin dramaticitetin akoma dhe më tej duke u shprehur në një gjuhë liriko-epike.<}0{>The doubts expressed in these monologues tend to increase their drama further especially since the language used is lyrical and epic.<0} {0>Ne këtë prizëm shtrohet edhe monologu i Antigonës kur e di se çfarë fati e pret, ose këngët e korit tek veprat e Aristofanit, Retë dhe Lysistrada, apo vepra eskilore Orestia ku Elektra shprehet:<}0{>Other examples include Antigone’s monologue when she learns of her fate, the choir songs in Aristophanes works The Clouds and Lysistrada, and the Aeschylus’ work Orestia, where Electra laments: <0}
{0>Dhe mua zemrën dhembja ma drithëroi<}0{>Pain also shook my heart<0}
{0>Si një goditje kur në gjoks të bie<}0{>A blow to the breast it was<0}
{0>E lotët si rrëke m’u derdhën sysh<}0{>Tears flew from my own eyes<0}
{0>Kur pashë atë cullufe flokësh të prerë.{1>fn<1}<}0{>When I saw that shorn lock of hair {1>4<1}<0}

{0>Ky karakter është tipik pothuajse për të gjitha veprat dramatike antike, por ky karakter lirik në veprat dramatike fillon të forcohet nga koha në kohë dhe me këtë nënkuptoj kalimin nga veprat antike tek Komedia Hyjnore, në veprat e Shekspirit, Molierit, Gëtes, Hajne, ku shënohet dhe piku më i lartë i këtij karakteri lirik në drama.<}0{>This feature appears in almost all dramas of Antiquity, and it only becomes stronger the dramatic works that follow, such as the Divine Comedy and the creations of Shakespeare, Moliere, Goethe, Heine, where drama reaches its highest lyrical point.<0} {0>Tek Shekspiri, shpikja e njerëzimit Bloom mendon se ‹‹historia e lirizmit shekspirian arrin pikën e saj kulmore në tre veprat Romeo dhe Zhulieta - një tragjedi lirike - Ëndrra e një nate vere - një nga lirikat më të fuqishme ndër të gjitha komeditë dhe Rikardi i II - si një ndër veprat më të mira Shekspiriane››.<}0{>In his work Shakespeare, the invention of humanity, Bloom states that “ the history of Shakespearean lyricism reaches its pinnacle in his three works Romeo and Juliette – a lyrical tragedy- A Midsummer Night’s Dream – one of the most lyrical comedies of all time and –Richard the Second- one of the most qualitative works of Shakespeare”.<0} {0>Rikardi i II, sipas Bloom, është kompozuar nga Shekspiri ‹‹si zgjerim i lirikës metafizike e cila duket të jetë e pamundur për një vepër historike, por për Shekspirin gjithçka është e mundshme››{1>5<1}.<}0{>According to Bloom, Richard the Second was created by Shakespeare “to enrich metaphysical lyricism which seems impossible to do in a historical creation for anyone but Shakespeare”.<0}
{0>Personalisht këtë karakter e shoh të zhvilluar edhe tek Molieri, veçanërisht tek vepra Tartufi ku sarkazma, grotesku dhe metaforat arrijnë të krijojnë muzikalitet në vepër.<}0{>In my opinion, Moliere also exhibits this trait, especially at his comedy Tartuffe, where sarcasm, grotesque and metaphors manage to give the work musicality.<0}
{0>Por piku i karakterit lirik, madje një lirikë e mirëfilltë, zhvillohet tek veprat e Hajnrih Hajne të cilat janë përdorur edhe nga kompozitorët më të mëdhenj.<}0{>However, the pinnacle of lyrical character bordering on pure lyricism, is exhibited in the works of Heinrich Heine, later used by many great composers.<0} {0>Anthony Pelan, në studimin e tij Reading Heinrich Heine (Të lexosh Hejnrih Hajne), duke cituar një nga kritikët më të mëdhenj (Kraus) që vepra e Hajne ka pasur pas shpine deri vonë, vë në dukje se ‹‹madhështia e muzikalitetit që ai krijon në veprat e tij e bën të tejkaloje çdo aftësi shkrimtari [...], e sipas Kraus Offenbach [kjo] është muzikë››.<}0{>Anthony Pelan quotes in his study Reading Heinrich Heine, a great critic (Kraus) who paid particular attention to Heine’s work, as saying that “the greatness of musicality which he creates in his works, surpasses any other writing skills […} which according to Kraus Offenbach [it] turns to music”.<0} {0>Hajne rezulton “lirik”.<}0{>Therefore, Heine is a “lyricist”.<0} {0>Si rezultat i kësaj, kthimet e mprehta të vargjeve të tij nuk mund të jenë më shumë se dekorative - sërish Hajne afirmohet, siç shprehet Loos, si një nga krijuesit më modern që dallon hapur mes të tjerëve{1>fn<1}.<}0{>As a result, the sharp turns of his verses become decorative in purpose – once again affirming Heine (as Loos puts it) as one of the most modern creators who is distinguished very easily from the others {1>6<1}.<0}
{0>Në gjininë e dramave moderne të pakta janë pjesët që mund të jenë të shkruara në stilin lirik apo të përmbajnë karakter lirik.<}0{>There are very few pieces in the modern drama genre which are written in the lyrical style or contain lyrical elements.<0} {0>Deri diku ka një gërshetim të prozës me poezinë tek Beckett në Waiting for Godot, tek Miller në All my sons, tek Strindberg në The father, tek Breht në Mother Courage and her children, tek Ibsen në The master builder etj.<}0{>There is a intertwining of prose and poetry in Beckett’s Waiting for Godot, Miller’s All my Sons, Strindberg’s The Father, Brecht’s Mother Courage and her Children, Ibsen’s The Master Builder, etc.<0} {0>Në të gjitha këto drama një ndër personazhet do të recitojë disa vargje që u përshtaten më mirë dilemave, që ata do të mbartin deri në fund të zgjidhjes së dramës.<}0{>All these dramas have a character who recites verses that best describe his/her dilemmas, which they will carry to the conclusion of the play.<0} {0>Këto poezi janë mjete shprehëse që rrisin tensionin dramatik dhe i përshtaten më këndshëm teatrit absurd dhe natyralizmit.<}0{>These verses are means of expression that increase dramatic tension and adapt more easily to the absurd theatre and naturalism.<0} {0>Ato ofrojnë një kod të dyfishtë përmes personifikimit dhe metaforave dhe, si për rrjedhojë, janë si pikë referimi për zgjidhjen e dramës apo mbartjen e idesë së saj.<}0{>They offer a double deciphering code through both metaphors and personification, and as a result, they become reference points for the conclusion of the play or illustration of its main idea.<0} {0>Për Gassner ‹‹Poezia, mjeti më dominues i dramave të mëdha në kohet antike, i dha rruge dialogut prozaik››{1>fn<1}.<}0{>According to Gassner, “Poetry, the most dominant feature of dramas in antiquity, gave way to the dialogue in prose”{1>7<1}.<0}
{0>Gjithsesi ne nuk mund të themi se lirizmi është një fenomen në gjininë e dramës, pasi jo gjithmonë dramat shoqërohen prej tij.<}0{>However we cannot say that lyricism is a drama phenomenon, since it does not always appear in plays.<0} {0>As mund të themi se është një dukuri, pasi jo gjithmonë ndodh, por mund të pohojmë se lirizmi është një përshkrues, një katalizator që e tundon përshkrimin e një drame dhe gjithmonë ndikon pozitivisht në rritjen e tensionit dramatik.<}0{>Furthermore we cannot call it a common occurrence, since it does not happen every time, but we can call it a descriptive mean, a catalyst that compliments the narrative of the play, and is a positive factor in the increase of dramatic tension.
1 NIETZCHE F., The transformation of all values pg. 65.

2 BORGES J. L., Other inquisitions, fq. 8.
3 BORGES J. L., Other inquisitions, fq. 8.
4 ESKILI, Orestia, pg. 106.
5 BLOOM H., Sheakespeare, The Invention of the Human, pg. 249
6 PELAN A., Reading Heinrich Heine, pg. 20.
7 GASSNER J., A treasury of the Theater, pg.